رفتارشناسی در سیستم‌های آب‌و‌هوایی؛ با تأکید بر جابه‌جایی پرارتفاع جنب حاره و تأثیر آن بر وقوع مخاطرات خشکسالی

سیستم‌های آب‌و‌هوایی، به‌دلیل نشان‌ دادن رفتار تصادفی در سال‌های مختلف، سیستم‌هایی پیچیده و در عین‌حال سازمان‌یافته به شمار می‌روند، در این زمینه، سیستم پرارتفاع جنب‌حاره با جابه‌جایی در محل قرارگیری خود در سال‌های مختلف، وقایع محیطی گاه منظم و گاه تصادفی (خشکسالی یا ترسالی و ...) را در یک منطقه به وجود می‌آورد. این وقایع محیطی، در سطوح مختلفی از تعادل، آستانه و مخاطرات جای می‌گیرند. در این نوشتار در پاسخ به این موضوع، یعنی شناسایی رفتار سیستم‌های پرارتفاع جنب‌حاره از تعادل تا مخاطرات، تلاش شد در قالب تفکری سیستمی، این روند شناسایی و ارزیابی شود. در رفتارشناسی سیستم‌های آب‌وهوایی، برهم‌کنش مطالعات کمّی و کیفی ضروری است. بدین منظور روش تحقیق در این مطالعه از دو بخش اصلی تشکیل می‌شود: در روش تحقیق آماری، داده‌های دریافت‌شدۀ سطح فشار 500 هکتوپاسکال در طی دورۀ آماری 2018-1948 و داده‌های بارش ماهانۀ 84 ایستگاه سینوپتیک هواشناسی، دریافت و تحلیل شد. در گام بعد نتایج آماری به‌دست‌آمده از سیستم پرارتفاع، براساس مفاهیم هشت‌گانۀ تعادل، آستانه‌ها یا فرین، مخاطرات و بلایای محیطی ارزیابی شد و در نهایت شیوۀ مدیریتی مخاطرات خشکسالی بررسی شد. نتایج نشان داد که در طی دورۀ زمانی پژوهش، بیرونی‌ترین پربند تأثیرگذار بر ایران به‌عنوان معرف گسترش حد شمالی پرارتفاع جنب‌حاره، از چندین سطح تعادل به‌ویژه تعادل ایستا، یکنواخت لحظه‌ای، دینامیک و فراپایدار پیروی کرده و در برخی سال‌ها با اثر آستانه‌ای یا فرین مواجه شده است. این فرین‌ها می‌تواند بیانگر تهدیدی مبنی بر شروع مخاطرات محیطی (خشکسالی‌های شدید و بسیار شدید) باشد که در صورت رفتارشناسی آن و به‌کارگیری شیوه‌های مدیریت فعال می‌توان آسیب‌های احتمالی (بر محیط، سلامت و دارایی‌های انسان) ناشی از مخاطرات و بلایای محیطی را کاهش داد. بنابراین می‌توان گفت، ترکیب دیدگاه کمّی و کیفی می‌تواند به‌عنوان روشی کاربردی در عرصۀ مدیریت محیط و پیش‌بینی رفتار سیستم‌ها، تأثیرگذار باشد.